Tăng tốc thực hiện các hành động khí hậu là điều bắt buộc phải làm để đạt được mục tiêu đã đề ra trong Thoả thuận Paris. Trong đó, thương mại quốc tế về năng lượng tái tạo sẽ là một trong những con đường thúc đẩy tiến trình chuyển đổi tới một tương lai không phát thải.

Hơn 90% quốc gia trên thế giới đã đặt mục tiêu phát thải ròng bằng “0”
(net-zero). Để hiện thực hoá mục tiêu này, các quốc gia sẽ cần phát triển công nghệ năng lượng tái tạo. Có rất nhiều cơ hội cho các thị trường mới nổi và các nước đang phát triển cải thiện khả năng hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu về công nghệ năng lượng sạch bằng cách thúc đẩy thương mại nội vùng nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn.

Để phát triển chuỗi cung ứng cho chuyển dịch năng lượng, các quốc gia sẽ cần khai thác khoáng sản; chế biến các khoáng sản đó thành nguyên liệu có thể sử dụng được; sản xuất linh kiện; lắp ráp chúng thành thiết bị hoàn chỉnh; việc lắp đặt thiết bị đó; hoạt động của nó; và việc ngừng hoạt động và tái sử dụng hoặc tái chế một số thành phần.

Vị trí của Trung Quốc trong thị trường năng lượng tái tạo

Là quốc gia thương mại hàng dầu thế giới, Trung Quốc được coi là quốc gia thống trị trong lĩnh vực sản xuất xanh, đặc biệt thông qua việc phát triển công nghệ năng lượng sạch 'ba mới' - đó là xe điện (EV), pin lithium-ion và tấm pin mặt trời.

Theo đó, tính từ năm 2011 tới nay, Trung Quốc đã đầu tư hơn 50 tỷ USD vào chuỗi cung ứng quang điện mặt trời (PV) và tạo ra 300.000 việc làm trong lĩnh vực sản xuất xanh. Điều này đã dẫn đến việc mở rộng sự thống trị của đất nước trong mọi phân đoạn của chuỗi cung ứng quang điện mặt trời, đến nay Trung Quốc chiếm hơn 90% năng lực sản xuất của thế giới.

Theo dữ liệu từ Cơ quan năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA), Trung Quốc cũng là quốc gia đứng đầu ngành sản xuất polysilicon với năng lực sản xuất chiếm 66%, các tấm bán dẫn (>95%), pin nhiên liệu (78%) và mô-đun (72%). Đồng thời, Bắc Kinh đóng góp 40% cho sự tăng trưởng toàn cầu về điện mặt trời vào năm 2022.

Bất chấp căng thẳng thương mại toàn cầu, Trung Quốc nổi lên là nguồn nhập khẩu lớn nhất vào EU các tấm pin mặt trời và tua-bin gió vào năm 2021 (Ủy ban châu Âu, 2022). Trung Quốc là quốc gia thống trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu về pin lithium-ion, bao gồm nguyên liệu thô, sản xuất pin và nhu cầu hạ nguồn.

Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực chuyển dịch năng lượng. Ảnh: Earth.org

Thành công của Trung Quốc đến từ đâu?

Quá trình chuyển dịch hướng tới tương lai trung hòa carbon và phát thải ròng bằng “0” (net zero) sẽ thay đổi ưu tiên chiến lược của các quốc gia, từ nhu cầu nhiên liệu hoá thạch sang sử dụng các nguyên liệu bền vững sử dụng cho sản xuất và các công nghệ năng lượng sạch.

Nếu tác động địa chính trị từ cuộc chạy đua phát triển và khai thác các loại nguyên liệu bền vững này không được quản trị tốt, chúng sẽ làm chậm lại đáng kể tốc độ và hiệu quả của quá trình chuyển dịch năng lượng. Xây dựng và củng cố chuỗi cung ứng nguyên liệu bền vững là điều quan trọng để giảm thiểu các rủi ro về sự gián đoạn trong thương mại toàn cầu và quá trình chuyển dịch.

Thành công của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất xanh và năng lượng sạch được thúc đẩy chủ yếu bởi các chính sách của chính phủ nhằm hỗ trợ các nền kinh tế mới nổi và tinh thần khởi nghiệp của khu vực tư nhân Trung Quốc.

Sự thống trị của Trung Quốc trên thị trường năng lượng sạch đã tác động đáng kể tới sự kiểm soát chuỗi cung ứng các loại nguyên liệu thô thông qua đầu tư trong nước và quốc tế. Ví dụ, sự thống trị của Trung Quốc đối với thị trường pin lithium-ion dùng cho xe điện (EV) đã tăng lên sau sự sụt giảm giá lithium, đi kèm với đó là việc chính phủ trợ cấp cho xe điện và một hướng phát triển chiến lược rõ ràng được các nhà đầu tư hưởng ứng.

Trong khi đó, sự tăng trưởng trong sản xuất năng lượng mặt trời các tấm pin và tua bin gió ở Trung Quốc được thúc đẩy mạnh mẽ bởi các chính sách về phía cầu, bao gồm cả việc cung cấp điện thuế quan, bảo lãnh tiền vay và tín dụng thuế, cũng như hỗ trợ chính sách công cho nghiên cứu và phát triển (R&D).

Vai trò thúc đẩy chuyển dịch năng lượng

Với vị trí thống trị trong thị trường chuỗi cung ứng đối với các nguyên liệu chuyển đổi quan trọng, vai trò của Trung Quốc trong việc thúc đẩy chuyển dịch năng lượng rất cao. Do đó, Trung Quốc cần phối hợp với quốc tế trong chuỗi cung ứng toàn cầu là điều tối quan trọng để tăng cường khả năng phục hồi trước những cú sốc bên ngoài, đồng thời duy trì sự cạnh tranh để đổi mới trong công nghệ. Ngoài ra, sự phối hợp này cũng có thể thúc đẩy sự đổi mới, như thúc đẩy việc sử dụng vật liệu tái chế trong sản xuất công nghệ năng lượng sạch, điều đã được Liên minh châu Âu chứng minh.

Đặc biệt, tại khu vực ASEAN, tầm ảnh hưởng của Trung Quốc trong lĩnh vực này cũng rất lớn. Các nước ASEAN nói chung là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc. Do đó, tăng cường hợp tác giữa các nước ASEAN và Trung Quốc là điều quan trọng để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng.

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), do các nước ASEAN khởi xướng, là hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới. RCEP tạo ra một thị trường chung cho hàng hóa trung gian thông qua tự do hóa thuế quan và có thể tạo thuận lợi cho thương mại năng lượng tái tạo ở châu Á.

 Các nước thành viên có thể tăng cường phối hợp và liên lạc để giảm thiểu xung đột thương mại tiềm ẩn, đồng thời phát triển và theo đuổi các mục tiêu chính sách chung. Trong đó, Trung Quốc sẽ hỗ trợ cải thiện khả năng cạnh tranh thương mại của mình trong các sản phẩm năng lượng tái tạo, đồng thời tăng cường đầu tư và chuỗi cung ứng sản xuất trong ASEAN, điều này sẽ đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng trong khu vực.

Việc tăng cường đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển chuỗi cung ứng công nghệ năng lượng tái tạo ở các nước ASEAN. Tuy nhiên, tài trợ cho năng lượng tái tạo vẫn là một thách thức lớn do thiếu chính sách và hỗ trợ tài chính từ các cơ quan chính phủ và ngân hàng trong nước, bao gồm cả các vấn đề về chức năng của lưới điện. Việc “xanh hóa” tài chính xuất khẩu và tài trợ thương mại và cung ứng của Trung Quốc có thể khuyến khích các công ty năng lượng tái tạo trong nước tăng cường đầu tư vào khu vực ASEAN.

Quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP), đã được triển khai ở Indonesia và Việt Nam, cũng sẽ đóng vai trò quan trọng đối với BRI. Thông qua JETP và BRI, cả Trung Quốc và G7 có thể hợp tác để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi ở các nước ASEAN.

Đồng thời, Trung Quốc có thể tham gia Liên minh các Bộ trưởng Thương mại về Khí hậu và khuyến khích các nước ASEAN trở thành thành viên. Điều đó sẽ chứng minh rằng Trung quốc công nhận tầm quan trọng của chính sách thương mại trong việc thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế không phát thải và có khả năng chống chịu khí hậu, đồng thời xoa dịu những lo ngại về sự thống trị của Trung Quốc tại các thị trường và chuỗi cung ứng trọng điểm, như xe điện và công nghệ năng lượng tái tạo.